Her anne babanın arzusu, sağlıklı bir bebek dünyaya getirmektir. Sonrasında ise dilekleri, sağlıklı bir çocuk ve genç olması üzerinedir… Peki, onun sağlıklı bir şekilde büyümesi ve gelişmesinde nelere dikkat etmeli? İşte bu sorunun yanıtını Acıbadem International Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Şeyma Ceyla Cüneydi veriyor ve anne babaları uyarıyor “Çoğaltma ile gelişme benzer şey değildir!”
Bebeğiniz sağlıklı büyüsün, gelişsin diye hayal kuran anne babalar dikkat! Onun iri bir delikanlı veya genç kız olmasında anne babaların bilinçli olması çok kayda değer. Zira genelde anne babalar bebeğin yiyeceklerine ve boyunun uzamasına konsantre oluyorlar. Ancak çoğalma ve gelişmenin çok diğer kriterleri var ve çocuk doktorları kadar sizin dikkatiniz de bu süreci daha dinç geçirmesine yol açıyor. Çocuğu erişkin bireyden ayıran en önemli özelliğin sürekli artan ve çoğalan bir süreç yaşaması olduğuna vurgu yapan Acıbadem International Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Şeyma Ceyla Cüneydi, dürüst beslenme, bilişsel destekler, gerekli aşı uygulamaları, duygusal tatminler, iyi bir motor beceri, sağlıklı erişkin döneminin olmazsa olmazları olduğunu vurgulayarak şu bilgileri veriyor:
“Büyüme, hücreli rakam ve büyüklüğünün artmasına yan olarak, karoser hacim ve kütlesinin artışıdır. Boy uzamasında en manâlı etkeni, genlerdir. Irtifa büyümesine tesir eden faktörlere nitelikli gıda ve sporu da ekleyebiliriz. Bu üçü de tam olmasına rağmen araya giren manâlı kronik bir rahatsızlık boyun hedeflenen irtifa olmamasına niçin olabilir. Gelişme ise hücre ve dokuların inşa ve içeriğinin değişimi ile motor, zihinsel, sosyal ve hissi alanlardaki olgunlaşmadır. Fakat artış ve gelişme yaş dönemlerine kadar değişir”
Çocukluk çağı olarak kabul edilen 0-18 yaş döneminde çocukların her türlü gelişmeye açık olduğunu söyleyen Dr. Cüneydi, bu gelişimlerin; bedensel, ahlaki, bilişsel, bireysel olarak cinsel, dil, şehvetli, psikomotor ve sosyal gelişmeleri kapsadığını vurgulayarak “Tümü birbirini tamamlayabilir. Dikkat edilmesi gereken nokta, artma yalnız başına sağlık göstergesi değildir. Dinç yükselme için her döneme o döneme özgü muayene, aşılar ve takviyelerin yapılması gerekiyor. Anne babaların aklından çıkarmaması gereken tümce şudur: Çoğalma ayrı, gelişme öbür, sağlıklı olmak farklıdır” diyor.
RUTİN İZLEMEYİ TAKVİMİNİZE ANEKDOT EDİN
Çocukların sağlığından belirli elde etmek için rutin izlemlere vefalı kalınması, çocuk doktoruna gidilmesinin ertelenmemesi fazla kayda değer. Çocukların izlem aralıkları ise genellikle şöyle sıralanıyor: Doğumda tetkik, her şey olağan gidiyorsa taburcu olurken tetkik, taburculuktan 48-72 saat sonra, 7-14 aralarında, 1. ay, 2. ay. 3. ay, 4. ay, 5. ay, 6. ay, 7. ay, 8. ay, 10. ay, 12. ay, 13-15. ay arası, 18. ay, 21. ay, 2 yaş. İki yaştan sonra 5 yaşa dek 6 ayda bir. Beş yaştan 10 yaşa dek yılda bir. 10-16 yaş arası 1-2 yılda bir.
IHMAL ETMEYİN
Çocuklar sağlıklıyken bile izlenmeli. Böylece sağlığıyla ilgili tam hafıza edinilebiliyor. Yetersiz ya da hatalı dışarı giden yönler konusunda erken dönemde müdahale imkanı doğuyor. Ama sağlığında bir sorun görünmeyen çocukların anne babalarının ara sıra, nasıl olsa dinç diye çocuklarını rutin hekim muayenelerine götürmediklerini gösteren Dr. Cüneydi, “Bilhassa aşı dönemi biten çocukların anne babalarında ara sıra gözlemlediğimiz bir davranış bu. Fakat bu durumda skolyoz (omurga eğrilikleri), anemiler, vitamin yetersizlikleri, erken ergenlik sebebiyle irtifa kısalıkları, farklı alanlara yönlendirilmiş yürek hastalıklarının atlanması, gürültüsüz gidebilen idrar yolu enfeksiyonları nedeniyle artan böbrek hastalıkları gibi durumlara maruz kalınabilir” diyor.
Büyümenin daha seri olduğu dönemlerde vücudun ihtiyaçlarının değişebildiğine dikkat çeken Dr. Şeyma Ceyla Cüneydi, her dönemin kendine özgü izlem paramatreleri ve sıklığı olduğunu vurguluyor. Çoğaltma en hızlı olduğu 0-1 yaş arası olduğu dönemde gerçekleşiyor. İkinci hızlanma dönemi ise erginlik.
Peki, çocukluk döneminde hangi yükselme gelişimini izlemek için hangi dönemlerde, hangi tetkik ve çalışmalar yapılıyor?
0-1 AY YENİDOĞAN
Bir bebeğin prematüre ya da vaktinde doğmuş olması bile (yani 2-3 haftalık erken doğma) izlem sıklığını ve yapılan tetkikleri değiştirebiliyor. Aileden genetik geçişle gelen hastalıklara kadar de izlem ve tetkikler bu önceliklere tarafından yapılabiliyor.
HANGİ MUAYENE VE INCELEMELER YAPILIYOR?
Yeni doğmuş bir bebeğin görme, duyma, kalça çıkıklığı, yeni doğan tarama testleri, irtifa, kilo, baş çevresi, genel ceset ve nörolojik tetkik gibi taramalardan geçmesi gerekiyor. Kan grubu, yeni doğan hepatit aşısı, K vitamini başlıca dünya genelinde yapılan uygulamalardır. Doğum sonrası gelişebilen durumlarda da (sarılık) ilave kan tetkikleri ve araştırmaları devreye giriyor.
1 AY- 12 AY SÜT ÇOCUĞU
0-1 yaş döneminde bir çocuğun en kayda değer 2 kriteri, kilo alması ve baş çevresinin büyümesi. Boy, son planda kalıyor. Baş çevresi beyinin gelişmesinin, kilo alması da beslendiğinin belirtisi olarak kabul ediliyor.
Her annenin, bebeğine minimum 6 ay anne sütü emzirmesi için özendirme edilmesi gerekiyor. Anne; bebek bakımı, emzirme, ek beslenmeye hazırlanmalı. Bebeklerin her ay değişen motor, zihinsel ve gelişimsel özelliklerini annenin bilmesi, olabilecek gecikmeleri evvelden durdurmak anlamına geliyor. Çocuk izleminde en önemli noktalardan biri annenin çocuk doktoruyla dinç iletişim kurabilmesi, bu nedenle çocuktaki bütün değişiklikler konusunda veri transferi oluyor.
HANGİ MUAYENE VE INCELEMELER YAPILIYOR?
Özel bir durum olmasa zeka 6-12 ay arası genel bir kan tetkiki yapılması gerekiyor. Bundan sonraki kan tetkikleri her şey yolunda olsa bile en geç 3 yılda bir her tarafta edilmeli. Bu tetkiklerin içeriği çocuğun artış ve gelişimi ile şekilleniyor. Her çocukta özellikle D vitamini, demir düzeylerine bakılmalıdır. Aşılar hakkında ailenin bilgilendirilmesi, nedenleri ve sonuçları hakkında zorunlu açıklamaların yapılması gerekiyor.
1-4 YAŞ OYUN ÇOCUĞU
Çocuk gelişiminde kayda değer bir dönem. Hitabe, hareketlenme, cinselliği bilme, bireyselliğe geçiş gibi önemli gelişmeleri kapsıyor. Hem bu dönemde diş gelişimi tamamlanıyor. Çocukta; çizgi çizme, giyinme, düğme ilikleme gibi ince motor; bisiklete binme, takla atma, koşma gibi vahşi motor hareketleri tez gelişiyor. Bu dönem sosyalleşmenin de başladığı bir dönem olarak kabul ediliyor. 3 yaş cinselliğin farkındalığı başlıyor. Tüm bu gelişmeler çocuktan çocuğa çeşitlilik gösterebiliyor. 3 yaşından sonradan neden sonuç ilişkisi, görünmeyen-somut arasındaki farklar anlaşılıyor.
HANGİ MUAYENE VE INCELEMELER YAPILIYOR?
Büyüme gelişme değerlendirilmesi için mutlaka farklı alanlara yönlendirilmiş parametreleri içeren kan sayımı, karaciğer enzimleri, böbrek fonksiyonları, alkalen fosfataz, kanda vitamin seviyeleri, çölyak testleri gibi kan tetkiklerinin yapılması gerekiyor. Hem bu yaş grubunda, idrar, dışkı incelemeleri, batın ultrasonu, hormonlar, kemik yaşı, yürek ultrasonu, belirsizlik varsa büyüme geriliği yapan çeşitli genetik hastalıkları ekarte etmek için tetkiklerin yapılması gerekiyor.
4-6 YAŞ MEKTEP ÖNCESİ DÖNEM
Bu yaş döneminde mantık gelişmeye başlıyor. Dil, algısal, bilişsel gelişme ve sosyalleşme belirgin olarak artıyor. Grup oyunlarını seçim ediyorlar. Bu dönemdeki eğilimler fark edilip çocuklar yeteneklerine göre yönlendirilmesi gerekiyor. Çocukların bu dönemde zihinsel, maddi ve sosyal açıdan mektep dönemine hazırlanması önemli.
HANGİ TETKIK VE ÇALIŞMALAR YAPILIYOR?
Bu dönemde daha önce bayağı dışarı giden büyümede gerileme varsa 1-4 yaş arası kayıtlı tetkikler yapılmalıdır. Doğuştan Olan gelen hastalıkların hafif seyretmesi bazen tanıyı geciktirebiliyor. Belirtilmiş bir hastalığa potansiyel yatkınlığı olan çocukların hastalığının ortaya çıkması besin şekilleri ya da geçirdikleri hastalıklarla tetiklenebiliyor.
6-18 YAŞ OKUL VE ERGENLIK DÖNEMİ
Mektep çağı çocuklarının nörolojik, zihinsel ve hissi izleminde anne babalar değin öğretmenlerin değerlendirmelerine dikkat edilmesi gerekiyor. Özellikle erginlik döneminde çocukların duygusal gelişmeleri dikkatle izlenmesi, ortaya çıkan tedirgin durumlara aleyhinde önlemler alınması önemli.
Çocukların diş sağlığı konusunda da gerekli yönlendirmeler vurgulanmalıdır. Çocuk ağır spor yapıyorsa ekstra kardiyolojik muayene de yaptırılması önerilir. Çocukluk çağı aşılarının 14 yaşa dek devam ettiği ve 10-16 yaş grubunun da dinç olmalarına karşın en geç 2 yılda bir doktor tarafından görülmesi gerekiyor.
Yetişkin olmaya çalışılan ergenlik döneminde hormonal öbür sadece seks hormonlarında değil, diğer hormonlarda da dalgalanmalar yapabiliyor. Bu bilginin çocuğa aktarılması kendindeki değişiklikleri anlaması açısından fazla önemli.
HANGİ MUAYENE VE ÇALIŞMALAR YAPILIYOR?
1-4 yaş arasındaki tetkikler, bu dönem için de yerinde. Fakat ergenliği de içeren bir dönem olduğu için hormonal durumlar, büyümeyi etkileyen sporlar (halter gibi) daha kayda değer. Artma kıkırdaklarını erken kapatabilecek kemik travmaları ve erken buluğ çağı açısından çocukların, mutlaka gözden geçirilmesi gerekiyor.
HANGİ DÖNEM NASIL ADLANDIRILIYOR?
0-1 ay yeni doğan
1 ay- 12 ay süt çocuğu
1-4 yaş oyun çocuğu
4-6 yaş mektep öncesi dönem
6-18 yaş mektep ve erginlik dönemi olarak sınıflandırabiliriz.
