8 SORUDA RADYOTERAPİ TEDAVİSİ
Liv Hospital Radyasyon Onkolojisi Uzmanı Prof. Dr. Merdan Fayda radyoterapi tedavisiyle ilgili merak edilenleri anlattı.
RADYOTERAPİ (IŞIN TEDAVİSİ) NEDİR?
Radyoterapi, iyonizan radyasyonun kullanıldığı bir çare çeşididir. Sahiden radyasyona yani enerjinin havada iletilmesine fazla yabancı değiliz. Cep telefonları, televizyon antenleri, uydu yer belirleme sistemleri (GPS) ve radyolarımız gibi o kadar fazla araç günümüzde enerjinin havada iletilmesi prensibine tarafından çalışır. Tıbbi tedavi amacı ile kullandığımız ışınlara “radyoterapi” ya da “ışın tedavisi” denir. Radyoterapi amacı ile kullandığımız ışınlar ise iyonizandır yani insanın genetik materyali olan DNA ’da hasar meydana getirme gücüne sahiptir. Uygulanan radyoterapi gerek bitkiler DNA ’sında gerekse adi dokuların DNA ’sında zarar meydana getirir. Ot Gibi Yaşama hücreleri radyoterapinin oluşturduğu hasardan kurtulamaz ancak bayağı dokular bu hasarı tamir edebilir. İşte bu sayede radyasyon ilk bulunduğu 1890 ’li yıllardan bu yandan tıbbi tedavi amacı ile galibiyet ile kullanılır.
RADYOTERAPİ (IŞIN TEDAVİSİ) SIRASINDA NELER HİSSEDİLİR?
Tomografide kullanılan düşük enerjili X-ışınlarının vücudumuza giriş çıkışı hasta göre algılanamaz. Işın tedavisinde kullanılan daha yüksek enerjili ışınlar da yine benzer şekilde algılanamaz. Işın tedavi cihazlarında çare görebilen hastalar o sırada böylece bir şey hissetmez.
RADYOTERAPİ (IŞIN TEDAVİSİ) CİHAZINA HER GÜN GİRENLERİN YAKINLARI BU IŞINDAN ETKİLENİR Mİ?
Işın tedavisi esnasında uygulanan radyasyon sıklıkla hastaların kıpırdamadan yattıkları ve ışın kaynağının hastanın civarda döndüğü dıştan ışınlama cihazları (eksternal radyoterapi) ile gerçekleşir. Bu sırada uygulanan ışınlar ışık hızında vücuda girip çıktığından vücutta herhangi bir birikici özelliği olmaz ve yakınlara bulaştırma gibi bir durum laf konusu değildir. Işın tedavisinin bir diğer formu olan brakiterapide (yakından radyoterapi) hastanın rahim gibi boşluklu organlarına veya dokuların içerisine radyoaktif kaynakların gönderilmesini karşılayan aparatlardan yararlanılır. Bu aparatlar hastaya yerleştirildikten sonradan radyoaktif kaynak ışınlanacak bölgeye gider ve ışınlama gerçekleşir. Arkasında radyoaktif kaynak aparatların içinden çıkar. Aparatları çıkarılan hasta evine gönderilir. Brakiterapi uygulamaları sonrası da hastada radyasyon birikmesi söz konusu olmadığından yakınlarına herhangi bir ışınlama gerçekleşmez.
RADYOTERAPİ ÖNCESİ HAZIRLIKLAR NELERDİR?
Işın tedavisine fazla değişik safhalarda başvurulabilir. Bazen tedaviye başlamadan önce yetkisiz tetkiklerin tamamlanması gerekebilir. Radyoterapiye başlamadan önce hastaya radyoterapinin niçin gerektiği radyasyon onkolojisi uzmanı göre anlatılır. Çoğu radyoterapi uygulaması cerrahi uygulamalara benzer şekilde bir organın tamamını ya da emin bir bölgesini bazen de organın lenf sıvısının (akkan) boşaldığı lenf bezesi alanlarını içerecektir. Bu yüzden ışınlanacak bölgeye tarafından farklı hazırlıklar yerine getirmek gerekebilir. Örneğin baş-boyun ışınlamaları için hazırlanan hastaya radyoterapi öncesi önleyici ağız-diş bakımını öğüt edilir. Alt batın ışınlamasına hazırlanan hastaya mesane ve rektumun doluluk veya boşluğu ile ilgili ayarlamalar yapılabilir. Yeniden radyoterapi uygulamaları esnasında kan sayımı değerleri önemli olacağından tedaviye başlamadan önce kan sayımı istenebilir.
RADYOTERAPİ SÜRESİ NASIL BELİRLENİYOR?
Radyoterapi planlamasına çoğu vakit bilgisayarlı tomografi çekimi ile başlanır. Işınlanacak bölgeye karar veren radyasyon onkolojisi uzmanı bilgisayarlı tomografide zorunlu olan çizimleri yapar. Belirlenen hedeflerin ışınlanması için gereken alanların düzenlenmesi ve bunların nasıl ışınlanacağı medikal radyofizik uzmanı ile beraber kararlaştırılır. İşte böylece hastamızın her gün ne dek süreyi çare makinesinde geçireceği ve kaç gün her tarafında ışına girmesi gerektiği kesin olur. Bu sürelerin belirlenmesinde hastanın varsa ameliyat hikayesi, vücuttaki hastalığın durumu, patoloji raporunun ayrıntıları ve hastanın eşlik eden diğer hastalıkları gibi durumlar önemlidir.
RADYOTERAPİ SIRASINDA NELERE UYARI EDİLMELİDİR?
Radyoterapi uygulamaları radyasyon onkolojisi uzmanının denetim ve kontrolünde gerçekleşir. Radyoterapi esnasında hekimin tavsiyelerine uyulmalı ve kontroller aksatılmamalıdır. Işın tedavisi sırasında ateş, yutma güçlüğü gibi özellikle yeni çoğalan şikayetlerde ve herhangi bir hap kullanmadan önce hekimi bilgilendirmek yardımsever olacaktır.
RADYOTERAPİDE GIDA NASIL OLMALIDIR?
Radyoterapi sırasında besin konusu ışınlanan bölgeye kadar değişiklik gösterebilir. Örneğin baş-boyun ve yemek yemek borusunu taşıyan ışınlamalarda yumuşak, brülör olmayan gıdalardan oluşan bir beslenme önerilirken daha aşağı batını taşıyan ışınlamalarda ishal yapmayacak bir diyetin tercih edilmesi yardımcı olacaktır. Meme kanseri gibi bazı kanserler hormonlara sağduyu olduğundan doktor kilo almamayı önerebilir. Hekime ışınlama esnasında besin ile ilgili uyari edilmesi gerekli hususların sorulması yardımsever olacaktır.
SOSYAL YAŞAM RADYOTERAPİDEN ETKİLENİR Mİ?
Radyoterapi sırasında sosyal yaşam kemoterapide olduğu değin etkilenmez. gerçi hekimle konuşup veri olmak gerekir. Örneğin aile dışındaki insanlarla bir araya gelmenin hastaya hasar verip vermeyeceğini hekimden öğrenmek gerekir. Aile ve uygun görülen yakınlarla hastalıkla ilgili bir takım bilgileri paylaşmak radyoterapi ve öteki tedavileri atlatmada asistan olabilir.
