Her anne babanın arzusu, sağlıklı bir bebek dünyaya getirmektir. Sonrasında ise dilekleri, sağlıklı bir çocuk ve genç olması üzerinedir… Peki, onun dinç bir şekilde büyümesi ve gelişmesinde nelere dikkat etmeli? İşte bu sorunun yanıtını Acıbadem International Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Şeyma Ceyla Cüneydi veriyor ve anne babaları uyarıyor ‘Çoğaltma ile gelişme benzer şey değildir!’
Bebeğiniz dinç büyüsün, gelişsin diye hayal kuran anne babalar dikkat! Onun kocaman bir delikanlı veya genç kız olmasında anne babaların bilinçli olması fazla manâlı. Zira genelde anne babalar bebeğin yiyeceklerine ve boyunun uzamasına konsantre oluyorlar. Ama çoğalma ve gelişmenin fazla diğer kriterleri var ve çocuk doktorları kadar sizin dikkatiniz de bu süreci daha dinç geçirmesine yol açıyor. Çocuğu erişkin bireyden ayıran en kayda değer özelliğin aralıksız büyüyen ve gelişen bir süreç yaşaması olduğuna aksan yapan Acıbadem International Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Şeyma Ceyla Cüneydi, içten beslenme, bilişsel destekler, gerekli aşı uygulamaları, duygusal tatminler, iyi bir motor hüner, sağlıklı erişkin döneminin olmazsa olmazları olduğunu vurgulayarak şu bilgileri veriyor:
“Artma, hücre rakam ve büyüklüğünün artmasına yan olarak, karoser hacim ve kütlesinin artışıdır. Tepe uzamasında en kayda değer etkeni, genlerdir. Doruk büyümesine etki eden faktörlere nitelikli besin ve sporu da ekleyebiliriz. Bu üçü de bütün olmasına karşın araya giren önemli kronik bir hastalık boyun hedeflenen tepe olmamasına niçin olabilir. Gelişme ise hücre ve dokuların inşa ve içeriğinin değişimi ile motor, zihinsel, sosyal ve şehvetli alanlardaki olgunlaşmadır. Fakat artma ve gelişme yaş dönemlerine kadar değişir”
Çocukluk çağı olarak kabul edilen 0-18 yaş döneminde çocukların her türlü gelişmeye açıktır. Bu gelişimlerin; maddi, ahlaki, bilişsel, bireysel olarak cinsel, dil, hissi, psikomotor ve sosyal gelişmeleri kapsadığını vurgulayarak “Hepsi birbirini tamamlayabilir. Uyarı edilmesi gereken nokta, çoğalma yalnız başına sıhhat göstergesi değildir. Sağlıklı artış için her döneme o döneme özgü tetkik, aşılar ve takviyelerin yapılması gerekiyor. Anne babaların aklından çıkarmaması gereken cümle şudur: Büyüme farklı, gelişme bambaşka, dinç olmak farklıdır.
RUTİN İZLEMEYİ TAKVİMİNİZE NOT EDİNİN
Çocukların sağlığından belli almak için rutin izlemlere sadık kalınması, çocuk doktoruna gidilmesinin ertelenmemesi fazla kayda değer. Çocukların izlem aralıkları ise genel olarak şöyle sıralanıyor: Doğumda tetkik, her şey olağan gidiyorsa taburcu olurken muayene, taburculuktan 48-72 saat sonradan, 7-14 arasında, 1. ay, 2. ay. 3. ay, 4. ay, 5. ay, 6. ay, 7. ay, 8. ay, 10. ay, 12. ay, 13-15. ay arası, 18. ay, 21. ay, 2 yaş. İki yaştan sonradan 5 yaşa değin 6 ayda bir. Beş yaştan 10 yaşa değin yılda bir. 10-16 yaş arası 1-2 yılda bir.
DIKKATSIZLIK ETMEYİN
Çocuklar sağlıklıyken bile izlenmeli. Bu Nedenle sağlığıyla ilgili tam us edinilebiliyor. Beceriksiz veya hatalı giden yönler konusunda erken dönemde müdahale imkanı doğuyor. Ama sağlığında bir sorun soyut çocukların anne babalarının ara sıra, nasıl olsa dinç diye çocuklarını rutin doktor muayenelerine götürmediklerini belirten Dr. Cüneydi, “Özellikle aşı dönemi biten çocukların anne babalarında ara sıra gözlemlediğimiz bir davranış bu. Ancak bu durumda skolyoz (omurga eğrilikleri), anemiler, vitamin yetersizlikleri, erken erginlik sebebiyle irtifa kısalıkları, farklı alanlara yönlendirilmiş kalp hastalıklarının atlanması, sessiz gidebilen idrar yolu enfeksiyonları nedeniyle gelişen böbrek hastalıkları gibi durumlara maruz kalınabilir” diyor.
Büyümenin daha çabuk olduğu dönemlerde vücudun ihtiyaçlarının değişebiliyor. Her dönemin kendine özgü izlem paramatreleri ve sıklığı olduğunu vurguluyor. Artış en seri olduğu 0-1 yaş arası olduğu dönemde gerçekleşiyor. İkinci süratlenme dönemi ise erginlik.
Peki, çocukluk döneminde hangi büyüme gelişimini izlemek için hangi dönemlerde, hangi muayene ve incelemeler yapılıyor?
• 0-1 AY YENİDOĞAN
Bir bebeğin prematüre veya vaktinde doğmuş olması bile (yani 2-3 haftalık erken doğma) izlem sıklığını ve yapılan tetkikleri değiştirebiliyor. Aileden genetik geçişle gelen hastalıklara kadar de izlem ve tetkikler bu önceliklere göre yapılabiliyor.
HANGİ MUAYENE VE ÇALIŞMALAR YAPILIYOR?
Yeni doğmuş bir bebeğin görme, duyma, kalça çıkıklığı, yeni doğan tarama testleri, irtifa, kilo, baş çevresi, genel karoser ve nörolojik tetkik gibi taramalardan geçmesi gerekiyor. Kan grubu, yeni doğan hepatit aşısı, K vitamini çoğunlukla dünya genelinde yapılan uygulamalardır. Doğum sonrası gelişebilen durumlarda da (sarılık) ilave kan tetkikleri ve araştırmaları devreye giriyor.
• 1 AY- 12 AY SÜT ÇOCUĞU
0-1 yaş döneminde bir çocuğun en manâlı 2 kriteri, kilo alması ve baş çevresinin büyümesi. Tepe, son planda kalıyor. Baş çevresi beyinin gelişmesinin, kilo alması da beslendiğinin belirtisi olarak kabul ediliyor.
Her annenin, bebeğine en düşük 6 ay anne sütü emzirmesi için teşvik edilmesi gerekiyor. Anne; bebek bakımı, emzirme, ilave beslenmeye hazırlanmalı. Bebeklerin her ay değişen motor, zihinsel ve gelişimsel özelliklerini annenin bilmesi, olabilecek gecikmeleri önceden durdurmak anlamına geliyor. Çocuk izleminde en kayda değer noktalardan biri annenin çocuk doktoruyla sağlıklı iletişim kurabilmesi, böylece çocuktaki tüm değişiklikler konusunda veri transferi oluyor.
HANGİ MUAYENE VE ÇALIŞMALAR YAPILIYOR?
Özel bir durum olmasa dahi 6-12 ay arası genel bir kan tetkiki yapılması gerekiyor. Bundan sonraki kan tetkikleri her şey yolunda olsa bile en geç 3 yılda bir bitmiş edilmeli. Bu tetkiklerin içeriği çocuğun büyüme ve gelişimi ile şekilleniyor. Her çocukta bilhassa D vitamini, demir düzeylerine bakılmalıdır. Aşılar hakkında ailenin bilgilendirilmesi, nedenleri ve sonuçları hakkında zorunlu açıklamaların yapılması gerekiyor.
• 1-4 YAŞ OYUN ÇOCUĞU
Çocuk gelişiminde kayda değer bir dönem. Söylev, hareketlenme, cinselliği bilme, bireyselliğe geçiş gibi önemli gelişmeleri kapsıyor. Keza bu dönemde diş gelişimi tamamlanıyor. Çocukta; çizgi çizme, giyinme, düğme ilikleme gibi ince motor; bisiklete binme, takla atma, koşma gibi vahşi motor hareketleri hızla gelişiyor. Bu dönem sosyalleşmenin de başladığı bir dönem olarak kabul ediliyor. 3 yaş cinselliğin farkındalığı başlıyor. Bütün bu gelişmeler çocuktan çocuğa çeşitlilik gösterebiliyor. 3 yaşından sonradan niçin sonuç ilişkisi, soyut-fiziksel arasındaki farklar anlaşılıyor.
HANGİ MUAYENE VE ARAŞTIRMALAR YAPILIYOR?
Çoğalma gelişme değerlendirilmesi için mutlaka çeşitli parametreleri taşıyan kan sayımı, karaciğer enzimleri, böbrek fonksiyonları, alkalen fosfataz, kanda vitamin seviyeleri, çölyak testleri gibi kan tetkiklerinin yapılması gerekiyor. Hem bu yaş grubunda, idrar, dışkı incelemeleri, batın ultrasonu, hormonlar, kemik yaşı, kalp ultrasonu, belirsizlik varsa büyüme geriliği yapan farklı alanlara yönlendirilmiş genetik hastalıkları ekarte etmek için tetkiklerin yapılması gerekiyor.
• 4-6 YAŞ MEKTEP ÖNCESİ DÖNEM
Bu yaş döneminde mantık gelişmeye başlıyor. Dil, algısal, bilişsel gelişme ve sosyalleşme bariz olarak artıyor. Grup oyunlarını seçim ediyorlar. Bu dönemdeki eğilimler ayrım edilip çocuklar yeteneklerine tarafından yönlendirilmesi gerekiyor. Çocukların bu dönemde zihinsel, fiziki ve sosyal açıdan okul dönemine hazırlanması manâlı.
HANGİ TETKIK VE ÇALIŞMALAR YAPILIYOR?
Bu dönemde daha önce alışılagelmiş dışarı giden büyümede gerileme varsa 1-4 yaş arası belirli tetkikler yapılmalıdır. Doğuştan gelen hastalıkların hafif seyretmesi bazen tanıyı geciktirebiliyor. Belirtilmiş bir hastalığa potansiyel yatkınlığı olan çocukların hastalığının ortaya çıkması gıda şekilleri veya geçirdikleri hastalıklarla tetiklenebiliyor.
• 6-18 YAŞ MEKTEP VE ERGENLIK DÖNEMİ
Mektep çağı çocuklarının nörolojik, zihinsel ve hissi izleminde anne babalar dek öğretmenlerin değerlendirmelerine dikkat edilmesi gerekiyor. Bilhassa erginlik döneminde çocukların hissi gelişmeleri özenle izlenmesi, ortaya meydana çıkan sıkıntılı durumlara aleyhinde önlemler alınması manâlı.
Çocukların diş sağlığı konusunda da gerekli yönlendirmeler vurgulanmalıdır. Çocuk ağır spor yapıyorsa ekstra kardiyolojik tetkik de yaptırılması önerilir. Çocukluk çağı aşılarının 14 yaşa dek devam ettiği ve 10-16 yaş grubunun da dinç olmalarına rağmen en geç 2 yılda bir hekim tarafından görülmesi gerekiyor.
Yetişkin olmaya çalışılan ergenlik döneminde hormonal öbür yalnızca seks hormonlarında yok, diğer hormonlarda da dalgalanmalar yapabiliyor. Bu bilginin çocuğa aktarılması kendindeki değişiklikleri anlaması açısından fazla önemli.
HANGİ TETKIK VE ARAŞTIRMALAR YAPILIYOR?
1-4 yaş arasındaki tetkikler, bu dönem için de yerinde. Ama ergenliği de taşıyan bir dönem olduğu için hormonal durumlar, büyümeyi etkileyen sporlar (halter gibi) daha kayda değer. Artış kıkırdaklarını erken kapatabilecek kemik travmaları ve erken erginlik açısından çocukların, mutlaka gözden geçirilmesi gerekiyor.
HANGİ DÖNEM NASIL ADLANDIRILIYOR?
0-1 ay yeni doğan
1 ay- 12 ay süt çocuğu
1-4 yaş oyun çocuğu
4-6 yaş okul öncesi dönem
6-18 yaş mektep ve buluğ çağı dönemi olarak sınıflandırabiliriz.
