Selen KALDIRIM/ email protected
İzmir ’e kaç kere gittin kim bilir… Alaçatı ’ya gidiyorsun, Çeşme ’ye gidiyorsun; yiyorsun, içiyorsun, geziyorsun lakin gittiğin yerlerin altındaki tarihten haberin değil. Marina ’da eğlendin, kumrunu yedin; bunlarda gözümüz değil fakat 8 TL ’ne kıy da bir ara Çeşme müzesine git. Tarih dizilerden öğrenilmez. Bastığın yerin aşağıda yatan mazinin kültürel boyutunu kavramak ve görmek boynunun borcu. Unutma ancak bu toprakların her bir karışı harikulade bir hikâyeyle yaşıyor. İşte bu hikâyelerden biriydi Çeşme Bozgunu. Bugün güneşlenip şıp şıp yüzdüğünüz o denizde, 1770 yılında Osmanlı donanması cayır cayır yanıyordu…
OSMANLI ’NIN ARASI RUSYA İLE İYİ DEĞİLDİ
18. Asır ’dan itibaren Osmanlı ‘Dünya Devleti Olma ’ yolundaki genişleme stratejilerini Avrupalı rakiplerinin gücüne kadar şekillendirmeye başlamış ve savaştan ziyade diplomasi anlaşmaları ile ayakta kalma yoluna gitmişti. Savaşsız geçen 30 yılın ardından yavaş yavaş gerileme döneme giren Osmanlı Devleti, herhangi bir savaşa hazır değildi. 1768 yılına gelindiğinde Osmanlı tahtında oturan Üçüncü Mustafa Rusya ile ilişkileri en ince ayrıntısına kadar germişti.
ORTADOKSLARIN PLANLANAN İSYANINDAN BİR HABERDİK
Yaşanan bu gerginlikler şüphesiz sonuçsuz kalmadı. Sultan 3. Mustafa, Katerina ’nın yayılmacı emelleri karşısında 1768 de Rusya ’ya savaş duyuru etti. Etti lakin Osmanlı denizde ön çalışmasız durumdaydı ve kulaklarına tekrar tekrar haberi gelmesine karşın Mora yarım adasında Ortodoksların isyan hazırlığı yaptığından haberi yoktu. Rusya ’nın amacı; Osmanlı deniz gücünü etkisiz ayla getirip, Akdeniz’e inme idealini kolaylaştırmaktı.
RUS AKDENİZ ’E İNDİ, ÇEŞME ’YE KADAR GELDİ
Çar Deli Petro ’nun sıcak denizlere inme yolunda ki vasiyeti Rus Çariçesi 2. Katerina kadar geçici de olsa gerçekleşmiş sayılırdı. Baltık Denizi ’nden hareket eden Rus Donanması Manş Denizi ’ni geçerek Atlas Okyanusu ’na gevşemiş, arkasında Cebelitarık Boğazı ’ndan geçerek Akdeniz ’e girmiş ve Çeşme ’ye kadar gelmişti.
OSMANLI ’NIN SONUNU HAZIRLAYAN HATA: GEMİLER TABI YANLAMASINA DEMİRLENDİ
Akdeniz ’e giren Rus donanması Mora ’daki Rumları şimdiden kışkırtmış, kıvama getirmişti. Zaten beklenilen oldu ve bu olayın hemen gerisinde Osmanlı donanması ile bir çatışma gerçekleşti. Bu karşılaşmanın ilk galibi Osmanlı Donanması oldu. Yani en azından o kadar gözüküyordu… Her iki taraftan birer gemi yanınca Rus donanması açığa çekildi. Osmanlı donanması da Rusların kaçtığını zannetti. Akşam olması üzerine Kaptan-ı Derya Hüsamettin Paşa, donanmayı Çeşme Limanına gelişi güzel bir şekilde birbirlerine fazla yakın şekilde demirletti. İşte bu Osmanlı’yı küle çevirecek büyük bir hataydı.
TESLİM OLMAYA GELDİ SANDILAR, RUSLAR ALEV AÇTI
Türk tarafının sıkışmış bir halde bulunduğunu fark eden Rus da bu fırsatı kaçırmadı. Hâlbuki Cezayirli Hasan Paşa, donanmanın tehlikede olduğunu Kaptan-ı Derya Hüsameddin Paşa ’ya her zaman söylemişti lakin ikna edememişti. Teslim almak için geldiği zannedilen iki minik Rus gemisi 6-7 Temmuz 1770 gecesi bir anda alev açarak Osmanlı Donanmasında yangın çıkardılar. Talihsizlik gemilerin birbirine çok yakın oluşuydu… Bir gemiden diğerine sıçrayan ateşler tüm donanmayı sardı.
BİRBİRİNE SIÇRAYAN ALEVLER BÜTÜN DONANMAYI KÜL ETTİ
Bu suretle başlayan yangın, gemilerin birbirinin üstüne düşmesinden dolayı, çabucak ilerlediğinden, birkaç saat içinde hemen hemen bütün donanma mahvoldu. Osmanlı Donanması en büyük deniz yenilgilerinden birini yaşıyordu.
ÇEŞME KALESİ ’NDE BU SAVAŞIN Rİ VAR
Çeşme ’ye denizden gelindiğinde ilk görülen yapılardan biri olan Çeşme Kalesi de bir diğer tarihi doku. Çeşme gibi kayda değer bir ticaret kapısının çoğu kez düşman saldırısına uğraması Türk devlet adamlarını savunma için tedavi aramaya itmişti. Sonunda kalenin yapımı için çalışmalar başladı. Mimar Ahmet oğlu Mehmet ’e yaptırılan kale, 1508 ile 1509 aralarında tamamlandı. Bu tarihi okuduktan sonra mutlaka kaleye çık; yaşayan bir hikayaye dokunacaksın.
MUTLAKA GİDİN: ESERLER MÜZEDE SAKLI
Denize sıfır olarak yapı edilen oysa süre içerisinde deniz doldurulduğu için şimdi önünde bir yol bulunan kale, yüzyıllar öncesinde yok de yarı dün yapılmış gibi sağlam. 1770 Osmanlı-Rus Savaşı ’nda epeyce yıpranıp onarılan, Kırım Savaşı ’ndan sonra ise askeri bir özelliği kalmayan kale bugün Çeşme Arkeoloji Müzesi ’ne ev sahipliği yapıyor. Osmanlı-Rus Savaşı Showroom ’nda; söz konusu deniz savaşına ait haritalar, savaşı anlatan kitaplar, afişler, bayraklar, madalyalar, sikkeler, batık Rus Amiral Gemisi ’nde yer alan kılıç, manken askerler gibi o devre ait objeler var.
