1 / 38
Uçan oto var da uçan adam niye olmasın? Uçan adam çağı geçen hafta başladı ve dahi mucit David Mayman, JETPACK JB-9 sırt roketi ile New York’taki Özgürlük Heykeli’nin üzerinde uçtu. Peki sektörde neredeyiz ve insanın kuşlar gibi uçma hayalini gerçekleştirmek için kimler yarışıyor?
2 / 38
İnsanoğlunun kuşlar gibi uçma hayali Eski Yunan efsanelerinin ünlü karakteri Icarus’a kadar uzanıyor. Icarus balmumu ve kuş tüyünden bir çift kuş kanadı yapmış, ama Güneş’e doğru çok yükseldiği için balmumu eriyince tüyleri dökülerek denize çakılmıştı.
3 / 38
Ancak, Jetpack Aviation şirketinin cesur mucidi David Mayman kendi geliştirdiği sırt roketiyle havada uçarken yükseklik korkusuna kapılmıyor.
4 / 38
HERKES SUPERMAN OLACAK
Yıldız Savaşları’ndaki Boba Fett karakterini biliyorsanız sırt roketini zaten tanıyorsunuz. Adından da anlaşıldığı gibi sırt roketi dediğimiz şey, roket veya jet motoru takılı olan bir sırt çantası. Ancak, yakıt tankı olarak kullanılan bu çantada laptop yerine gazyağı (kerosen) taşıyorsunuz.
5 / 38
David Mayman’ın geliştirdiği JETPACK JB-9 jet çantası gazyağı yakan iki adet türbinli mini jet motoruyla çalışıyor. Sistem dolu yakıt tankıyla birlikte 45 kilo çekiyor ve yetişkin bir erkeğin 10 dakika boyunca havada dikey olarak uçmasını sağlıyor.
6 / 38
EN ESKİ HAYAL
Dünyanın ilk sırt roketini 1919 yılında Rus mucit Aleksandr Fyodorovich Andreyev geliştirdi ve pilotlar o zamandan beri sırt roketi ile göklerde uçmayı hayal ediyor. Ancak roket yakıtının birkaç dakika içinde tükenmesi, zehirli gazlar çıkaran roketin patlamaya meyilli olması, sınırlı yük kapasitesi ve yere çakılma riski gibi engeller bu teknolojinin gelişmesine mani oldu.
7 / 38
Günümüzde ise teknolojik engeller aşıldı ve başta David Mayman olmak üzere birçok girişimci sırt roketi ile havada uçmayı planlıyor. Aşağıda anlatacağımız Jet Adam’ı saymazsak henüz havada Superman gibi uçmayı başaramadık, fakat sırt roketi konusunda önemli ilerlemeler kaydettik.
8 / 38
NE GİBİ?
1960’larda Bell şirketinin geliştirdiği Rocketbelt (roket kemeri) Flash Gordon çizgi romanlarından James Bond filmlerine kadar her alanda insanlara sırt roketinin yaygınlaşacağı konusunda umut verdi. Örneğin 1984 yılında Los Angeles’ta düzenlenen Olimpiyatların açılışında, Bill Suitor Rocketbelt ile stadyumun üzerinde uçtu.
9 / 38
Hidrojen peroksit kullanan roket kemeri küçük, göreli hafif ve dış görünüş itibariyle son derece havalıydı. Ayrıca sırt roketinden beklenen karakteristikte bir uçuş sergiliyordu, yani bir insanın havada dik durarak ileri uçmasına izin veriyordu. Oysa bundan başka her şey yanlıştı.
10 / 38
SORUNLU TEKNOLOJİ
Sırt roketi çok dengesizdi ve pilot en ufak rüzgarda sağa sola savruluyordu. Ayrıca hidrojen peroksit zehirli bir yakıttı, çok pahalıydı ve 30 saniye içinde tükeniyordu.
11 / 38
Kısacası askerlerin roket kemeriyle Boba Fett’e dönüşüp düşmanın üzerine yağmur gibi yağması imkansızdı. Aslında uçan iş adamlarının yanlarında laptop çantası bile taşıması imkansızdı. Çünkü roket kemerin yük kapasitesi yeterli değildi.
12 / 38
JETPACK AVIATION BU SORUNLARI ÇÖZDÜ
Avustralyalı girişimci David Mayman sırt roketiyle uçarken kendi Bond çantasını taşımaya kararlıydı ve bu yüzden Jetpack Aviation şirketini kurarak dünyanın gerçekten uçan ilk sırt roketini geliştirdi:
13 / 38
JETPACK JB-9. JETPACK JB-9 hidrojen peroksit yerine güvenli kerosen kullanıyor, maksimum 3000 metreye çıkıyor ve saatte 160 km hızla 10 dakika uçuyor. Açıkçası Yıldız Savaşları serisindeki ünlü kelle avcısı Boba Fett ile aynı uçuş performansını sergiliyor. Yıldız Savaşları bir uzay operası olduğuna göre daha ne olsun?
14 / 38
10 YILLIK RÜYA
David Mayman eğitimli pilotların planör gibi kolaylıkla kullanabileceği pratik bir sırt roketi geliştirmek için 10 yıldır çalıştıklarını söylüyor:
15 / 38
“Baksanız bu adamın roketlerle ne işi var dersiniz. Ömrümü yazılım geliştirici ve madenci olarak geçirdim. İş ortağım Nelsoh Tyler’la da 10 yıl önce tanıştım. Tyler, Hollywood’da yaşayan sıra dışı bir mühendis ve ikimiz bir araya gelince Jetpack’i geliştirmek mümkün oldu.”
16 / 38
NEDEN İLK ONLAR BAŞARDI?
Tyler, 1984 olimpiyatlarında Rocketbelt projesinde çalıştı ve 45 yıldır (eski toprak) kullanışlı bir sırt roketi geliştirmek için uğraşıyor. Mayman’in dediği gibi, Jetpack sistemi başarısını basit bir tasarım olmasına borçlu:
17 / 38
“Sırt roketi işte: Sırtınıza takıp dikey kalkış yapıyorsunuz. Arkamda bu zımbırtıyı taşıyarak boş tankla 1 kilometre koştum ki ben genç bir atlet değilim. Yakıt tankı doluyken de birkaç yüz metre koştum. Eh, benim gibi yaşlı biri bunu yapıyorsa sağlıklı olan herkes yapar.”
18 / 38
ÇANTAYA SIĞIYOR “Jetpack JB-9’u büyük bir bavula sığdırabiliyor ve katlanabilen sapları sayesinde arabanın bagajına koyabiliyorsunuz. Yalnız sizi yolcu uçaklarına almalarını beklemeyin: Bu zımbırtı kerosen taşıyor!” “Sistemin 10 dakikalık uçuş süresini sadece 70 kiloluk insanlarla test ettik. Kilolu bir insanın o kadar uçması mümkün değil.
19 / 38
Teknik arkadaşlar için hemen ekleyeyim; uçuş süresi biraz da havanın sıcaklığına ve uçuş yüksekliğine bağlı. Sıcaklık artınca gazlar genleşiyor ve yükseklik artınca hava inceliyor. Her ikisi de motorların kaldırma gücünü etkiliyor, sırasıyla artırıyor ve azaltıyor.”
20 / 38
TABİİ Kİ SIRTINIZDAN ALEV ÇIKMIYOR!
Jetpack’in yakıt tankı 37 litre kerosen alıyor, ama keroseni son derece yanıcı olan jet yakıtıyla karıştırmayın. Kerosen Amerika’da sıradan bir benzin istasyonundan alabileceğiniz güvenli bir yakıt. Ayrıca sırt roketi dedik ve Boba Fett’i örnek gösterdik diye sırtınızdan alevler çıkacağını sanmayın.
21 / 38
Jetcpack JB-9 gerçek roket motorları yerine jet motorları kullanıyor. Bu yüzden de alev çıkarmıyor. Kısacası kendinizi cesur hissediyorsanız Jetpack’i tıpkı James Bond’un yaptığı gibi takım elbise üstüne giyebilirsiniz ama ceketiniz biraz tütsülenebilir ve bol bol terleyebilirsiniz.
22 / 38
Gerçi jet motorları egzozu dışarı vermeden önce ortamdaki havayla soğutuyor, ama Mayman her türlü kaza ihtimaline karşı üzerine yanmaz pilot giysisi geçirmeyi ihmal etmiyor: “Sırtımda jet motoru taşıyorum ve risk almam. Yine de kışın sizi kalorifer gibi ısıtıyor.”
23 / 38
NASIL UÇUYOR?
“Sol elinizde yatay yön tayini yapan bir joystick var. Örneğin elimi sola döndürürsem sola dönüyorum. Nitekim her motorun altında kupa şekilli yön tayini kanatçıkları göreceksiniz. Bunlar ileri geri hareket ediyor.”
24 / 38
“Ayrıca sistemin hafif olması için hidrolik kontrolden vazgeçtik. Bunun yerine motorlara bağlı kabloları elinizdeki joysticklerle itip çekiyorsunuz ve sağa ya da sola dönmeniz için jet motorları ters yöne yatıyor. Mesela sağ motor öne yatarken, sol motor arkaya yatıyor. Böylece yön değiştiriyorsunuz.”
25 / 38
HIZLI VE ÇEVİK
“Sağ tarafta motosikletlerdeki gaz kolu gibi çalışan bir kablolu uçuş sistemi var. Bell şirketi ta 1960’larda çözdü bu sorunu. Elinizi içe çevirince gaz verip hızlanıyorsunuz. Bizimki de aynı şekilde çalışıyor ve joysticklerin ucundaki gidonları ileri geri oynatarak yükselip alçalabiliyoruz.”
26 / 38
“Motosiklet kontrollerini taklit ettiğimiz için sırt roketinin manevra kabiliyeti çok yüksek ve gayet dengeli uçuyor. Çünkü Jetpack egzoz gazını yönlendirerek değil, doğrudan motorları çevirerek manevra yapıyor.”
27 / 38
200 KM/SAATLİK YENİ MODEL GELİYOR
“JB-9 modelini saatte 100 km ile sınırladık, ama teorik olarak saatte 160 km ile uçabiliyoruz. Öte yandan JB-10 modeli saatte 200 km hızla uçacak. Bu yatay uçuş hızınız. Yükselme hızı ise dakikada 150–300 metre arasında değişiyor.”
28 / 38
“Bu yüzden maksimum irtifa 3000 metre ile sınırlı. 10 dakikalık yakıtınız var ve 3000 metreye çıkmak da 10 dakika sürüyor! En azından türbin jet kullandığımızdan hava incelince motorda performans kaybı olmuyor. Motorlar havayı turboşarj gibi sıkıştırıyor ve bu da yanma verimliliğini artırıyor.”
29 / 38
UÇAN ADAM YARIŞLARI BAŞLIYOR
Jetpack Aviation JB-9 ile dünyanın ilk pratik sırt roketini geliştirerek büyük çıkış yaptı (teknik adıyla jet çantası). Ancak David Mayman’ın biraz geriden gelen 3 ciddi rakibi var; Martin Jet Pack, Jet Adam Yves Rossy ve Troy Hartman. Bunlar gerçek birer sırt roketi veya jet çantası değil, ama bir kişinin havada uçmasına izin veren motorlu sistemler.
30 / 38
Martin Jet Pack kaportalı fan kullanırken Yves Rossy motorlu delta kanat ve Troy Hartman da paraşüt kullanıyor (içlerinden ikisinin askeri kontrat yakalama şansı var). Şimdi Jetpack’in rakiplerine göz atalım.
31 / 38
MARTIN JET PACK
Bu sistem ile havada 30 dakika kalabilir ve ağır yük taşıyabilirsiniz. Emniyet kemeri gibi güvenlik çözümleri içeriyor ve yakında birkaç yüz bin dolara satışa çıkacak. Ancak kuyruklu piyano boyunda olan büyük ve ağır bir sistem.
32 / 38
Martin Jet Pack’i ağır sanayide, yarışlarda ve askeriyede kullanabilirsiniz ama sırtınıza takamazsınız. Çünkü çok gürültü çıkarıyor ve jet motoru yerine iki büyük pervaneyle çalışıyor (kaportalı fan).
33 / 38
Martin Jet Pack’i ağır sanayide, yarışlarda ve askeriyede kullanabilirsiniz ama sırtınıza takamazsınız. Çünkü çok gürültü çıkarıyor ve jet motoru yerine iki büyük pervaneyle çalışıyor (kaportalı fan).
34 / 38
JET ADAM
Yves Rossy birkaç yıl önce sırtına jet motorlu delta kanat takarak havada 300 km/saat hızla uçmaya başladı ve Superman olma hayalini gerçekleştirdi. Şimdi de para kazanmak için uçaklarla yarışıyor.
35 / 38
Jet motorlu delta kanat kullanan Rossy, tıpkı bir gösteri uçağı gibi havada müthiş manevralar yapıyor. Ancak, jet motorları pilotu pistten uçak gibi kaldıracak kadar güçlü değil. Bu yüzden Rossy tıpkı bir füze gibi uçak kanadına asılmak zorunda ve sadece uçak havalandıktan sonra kanattan ayrılarak uçuşa başlıyor.
36 / 38
Ardından planör gibi yere iniyor. Nitekim geçenlerde Dubai üzerinde Emirates havayollarının Airbus A380 yolcu uçağıyla yarıştı. Tabii Airbus uçağı da havada kalmak için gereken minimum hızla uçtu. Yoksa Rossy maksimum hızı 800 km/saat olan Airbus’a asla yetişemezdi.
37 / 38
ROKET PARAŞÜT?
Troy Hartman roket adam olmak için başka yol seçerek sırtına bir paraşüt ve pervanesi arkaya bakan bir motor çanta taktı. Hartman çölde koşarak hız alıyor ve paraşütü havayla dolup açıldıktan sonra, sırt motorunun verdiği itişle havalanıyor.
38 / 38
Aslında bu sistem yazın Caddebostan semalarında gördüğümüz tek kişilik motorlu paraşütlere benziyor ve tek farkı pilotun yerde koşarak havalanması. Ancak bir sorun var: Paraşütün açılması için rüzgarlı havalarda kalkış yapmak gerekiyor ve pilot havalanmak üzere koşarken nefes nefese kalıyor. Bu yüzden Hartman’ın sistemine gerçek anlamda sırt roketi diyemeyiz.
