Aybüke SENGİR / email protected
Bugün tüm dünya ile birlikte biz de saatlerimizi sıfır meridyeninin geçtiğine inanılan İngiltere ’deki Greenwich ’e tarafından ayarlıyoruz. Fakat kartografi, gökbilim, coğrafya, borsa, tarih bunların hepsi yüzyıllar boyunca İstanbul ’a tarafından ayarlanıyordu. Sıfır meridyeninin geçtiği İstanbul, aynı zamanda dünyanın Doğu ve Batı diye ikiye ayrılan merkeziydi de. Doğu ve Batı Roma tanımları bile İstanbul merkeze alınarak söylenebiliyordu.
DÜNYANIN MERKEZİ AYASOFYA
Doğu Roma İmparatorluğu döneminde dünyanın merkezi olarak Yerebatan Sarnıcı ’nın önündeki Milyon Taşı tüm dünyanın açılış ve merkez noktası olarak kabul ediliyordu. Ta oysa 1800 ’lü yılların ardına kadar…
Hikayenin başına odaklanırsak eğer, Roma İmparatoru I. Konstantin kadar bugünkü Sultanahmet Meydanı ’na 4. yüzyılda yerleştirildiği düşünülen, ama bu Milyon Taşı adı verilen taş hala duruyor, İstanbul ’u dünyanın merkezi olarak konumlandırmıştı. Bizans ve Osmanlı dönemlerinde de kent bu merkeziliğini korumaya devam ediyordu. Milyon Taşı dünyayı Doğu ve Batı diye ikiye ayırırken, Coğrafya ’da kullanılan boylamların ilki olan sıfır boylam da Ayasofya ’nın hilalinden geçiyor diye kabul edilmişti. Süre da buna göre belirlenmiş ve uzun yıllar öyle çok ülke saatlerini İstanbul ’a kadar ayarlamışlardı, o da 1884 yılına değin.
NAMAZ İSTANBUL ’A TARAFINDAN KILINIYORDU
Osmanlı ’nın hâkim olduğu toprakları belirten haritalarda baş boylam olan Ayasofya Camii ’nin kubbesinden geçen meridyene “Arz-ı Halife” veya “Arz-ı İstanbul” deniliyordu. Çünkü Halife-i Mü ’minin İstanbul ’daydı. Hâlen İstanbul ’u başlıca alarak namazlarını kılan ülkeler var. Mesela Afganistan ’da bayram namazı vaktini İstanbul alarak kılıyorlar. Bunun sebebi ise Halife-i Mü ’minin ile aynı anda bayram namazını kılalım düşüncesidir.
Greeenwich esas alındıktan daha sonra artık tüm hesaplar oraya tarafından yapılıyor. Dünya ’nın düzenini saatini programını İngilizler ayarlıyor. Borsaların açılıp kapanması uçakların kalkış saatleri hep Greenwich ’e göre ayarlanıyor.
HER ŞEY GREENWİCH ’E AYARLANDI
1884 yılında Washington ’da Milletlerarası Meridyen Kongresi adıyla bir görüşme düzenleniyor. Yirmi dört ülkeden temsilcilerin katıldığı toplantıda Osmanlı ’yı da Ahmet Rüstem Efendi temsil ediyor. Osmanlı ’nın ‘şerhli evet ’iyle açılış meridyeni Greenwich ’e taşınıyor. Bağlı onunla birlikte zaman ve konumun belirlenmesi de. Zamanla tüm dünya Greenwich ’i açılış meridyeni ve saati olarak kabul ediyor.
Osmanlı, kendi sistemiyle birlikte ikili bir sistem devam ettiriyor bir vakit. Cumhuriyet sonrası Yıllık, saat ve ölçülerle ilgili yapılan kanunda Türkiye de Greenwich ’e tarafından ayarlıyor kendisini. Bunun ne önemi var diyenler için; Haritalar buna kadar çiziliyor, saatler buna tarafından ayarlanıyor, istikamet tayini buna tarafından yapılıyor. Bugün hava ve deniz trafiğinin yanı sıra tüm dünya borsalarının başlangıç kapanış saatleri bile buna kadar ayarlanıyor.
İNGİLR MİLYON TAŞI ’NI ÇALDILAR İDDİASI
İngilizler 1886 ’da Yerebatan Sarnıcı ’nın girişi kapısı kısmındaki Milyon Taşı ’nın yarısını kesip Greenwich ’e götürmüşlerdi. Bu bir kültür meselesi olarak kabul ediliyor. Belki sıfır meridyeni tekrar İstanbul ’dan başlatamayız fakat mesele gelecek nesillerimizin işin doğrusunu öğrenmeleri olabilir. Peki, Milyon Taşı neden İngiltere ’ye götürüldü? Sıfır boylam niye oradan geçiyor? Zaman neden yeniden tanımlandı, yeni gün neden gece yarısı on ikide başlıyor?
(İstanbul-Ayasofya sıfır noktası Milyon Taşı)
GÜNEŞ BATMAYAN İMPARATORLUK
Bu dönem bununla beraber Batı ’nın dünyanın üzerinde hâkimiyet ve menfaat yarışına girdiği bir dönemdi. 1884 yılında Washington ’da yapılan konferansta İngiliz tezinin kabul edilmesi, “Güneş batmayan imparatorluk” olarak da adlandırılan İngiltere ’nin küresel gücüyle bağlantılı olduğu inkâr edilemez.
(İngiltere – Greenwich sıfır noktası)
